در این قسمت به روش های کنترل رفلاکس نوزاد و کاهش علایم ناشی از آن بدون استفاده از دارو در موارد خفیف رفلاکس می پردازیم که لازم است در تمام نوزادان و شیرخواران مبتلا به رفلاکس معده جهت کاهش علایم درد وبی قراری و به حداقل رساندن عوارض ناشی از برگشت محتویات اسیدی معده به مری و حلق مورد توجه قرار گیرد.
کنترل رفلاکس معده
در ادامه مباحث مربوط به رفلاکس معده در نوزادان و شیرخواران لازم است به اقداماتی اشاره نماییم که رعایت آن در بیمار جهت کاهش علایم و صدمات ناشی از این اختلال لازم و کمک کننده می باشد.
1. از آنجایی که محرک اصلی در ایجاد رفلاکس در تمام سنین پر خوری و مصرف بیش از حد شیر و غذا می باشد و مبتلایان به رفلاکس بدلیل احساس سوزش شدید در گلو و جهت خنثی کردن اسید وارد شده به گلو تمایل زیادی به خوردن مداوم شیر از خود نشان می دهند و به اصطلاح همواره گرسنه و طالب شیر به نظر می رسند، لذا کنترل میزان شیر خورانده شده به نوزاد اهمیت خاصی دارد به این ترتیب که لازم است شیردهی به این نوزادان با حجم کم و دفعات زیاد مد نظر باشد و مادر با کم کردن زمان شیردهی به نوزاد و شیردهی با فواصل کم و یا در صورتی که نوزاد شیر خشک خوار است با کمتر دادن شیر در هر وعده نسبت به مقدار استاندارد و از طرف دیگر کم کردن فواصل شیردهی در واقع تغذیه با مقادیر کم و دفعات بیشتر را جایگزین پرخوری در نوزاد نماید.
2. اصلاح وضعیت و محل خواب نوزاد بسیار مهم و برای جلوگیری از برگشت محتویات اسیدی معده به دهان و ریه ضروری می باشد به همین دلیل توصیه می شود نوزادان بر روی سطحی سفت و شیب دار خوابانده شوند به صورتی که سر نوزاد بالاتر از سینه وشکم وی قرار گیرد (شیب ملایم 30 درجه) که برای این منظور استفاده از تشک های خوشخواب و سفت که بالش در زیر آن قرار گرفته باشد تا ایجاد شیب ملایم نماید توصیه می شود، لازم به ذکر است برای این نوزادان نباید از بالش زیر سر استفاده نمود و بالش باید زیر تشک قرار داده شود تا قسمتی که سر نوزاد قرار می گیرد بالاتر از پاها باشد. استفاده از تشک های سفت شرایط خواباندن نوزاد به صورت دمر روی شکم را فراهم می کند.
3. از آنجا که این نوزادان فقط در شرایط خوابیده روی شکم و یا ایستاده نگهداشته شده در بغل احساس آرامش دارند و در حالت خوابیده به پشت یا در سطوح صاف یا نرم دچار تشدید رفلاکس و نهایتاً بیقراری می شوند لذا خواباندن نوزاد بروی شکم در سطوح سفت هنگامی که مادر هوشیار و در کنار نوزاد می باشد و یا خواباندن به پهلوی چپ می تواند در احساس آرامش و کاهش درد در نوزاد موثر باشد.
4. پرهیز از مصرف لبنیات گاوی و حتی گوشت گاو به علت همراهی زیاد حساسیت شیرخوار به پروتئین شیر گاو با رفلاکس و پرهیز از مصرف محرک های رفلاکس مانند گوجه فرنگی، شکلات، قهوه، ادویه جات تند و استعمال دخانیات توسط مادر در کاهش درد و بی قراری نوزاد موثر و اغلب لازم است.
5. از آنجا که نوزادان مبتلا اغلب دچار گرفتگی دائمی بینی، سرفه های گهگاه، بسته شدن مجاری اشکی، قی کردن چشم ها و عطسه می باشند و در واقع در بیشتر موارد سرماخورده به نظر می رسند. پرهیز ازمصرف داروهای سرماخوردگی، ماساژ مداوم مجاری اشکی، تمیز کردن چشم ها با پنبه آغشته به چای و تمیز کردن بینی با فین گیر یا پوار بعد از مرطوب کردن بینی با کمک بخور گرم و اسپری نمکی لازم و از اهمیت زیادی برخوردار است.
6. نوزادان مبتلا جهت بلعیدن اسید موجود در گلو و کاهش درد خود تمایل زیادی به خوردن انگشتان و مچ دست خود یا استفاده از پستانک دارند لذا با توجه به اثر آرام بخشی آنها توصیه می شود به این نوزادان اجازه مکیدن انگشتان و یا پستانک داده شود تا جلوی پرخوری در نوزاد گرفته شود.
7. از آنجا که نوزاد و شیرخوار مبتلا به رفلاکس تحمل محیط های گرم و پوشانده شدن زیاد را ندارند و در صورت پوشیده شدن زیاد و در معرض گرما به شدت بی قرار و ناآرام می شوند لذا رعایت دمای مناسب اطاق (24 تا 26 درجه سانتیگراد)، اجتناب از قنداق کردن و استفاده از لباس های مناسب و خنک و عدم استفاده از پتو در کاهش بی قراری او موثر می باشد.
8. شیرخواران مبتلا به رفلاکس تمایل زیادی به غذا خوردن پیش از 6 ماهگی داشته و معمولاً در اوایل ماه چهارم در زمان بیداری و هوشیاری از گرفتن سینه مادر یا شیشه خودداری می نمایند و گاه فقط در هنگام خواب آلودگی می توان به آنان شیر داد لذا عدم وزن گیری مناسب در ماه چهارم و خوب شیر نخوردن آنها باعث نگرانی و شکایت والدین می گردد لذا در این موارد بهتر است با نظر پزشک معالج شروع تغذیه ی کمکی زودتر از ماه ششم مد نظر قرار گیرد و با شروع غذا خوردن علایم مربوط به رفلاکس و شکایات ناشی از آن به طور محسوسی کاهش خواهد یافت.
9. از آنجا که این نوزادان در معرض صدمات حنجره و نای ناشی از ورود محتویات اسیدی معده به دهان هستند لذا رعایت بهداشت دهان و تمیز نگهداشتن دهان نوزاد و وسایل تغذیه همچون سرشیشه، پستانک، قاشق های غذا دهی و حتی محافظت از نوک سینه ی مادر از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.
10. استفاده مکرر و به اندازه ویتامین ها بخصوص ویتامین های آ و دی و نور مستقیم خورشید جهت کاهش بروز نرمی حنجره و شروع قطره آهن از ابتدای ماه پنجم با نظر پزشک معالج نیز در این نوزادان باید مد نظرباشد.
در انتهای بحث لازم به ذکر می دانم موارد ذکر شده با نظر پزشک معالج در تمام نوزادان و شیرخواران مبتلا به رفلاکس معده اعم از خفیف یا شدید با یا بدون استفاده از داروهای تجویز شده توسط پزشک می تواند در کاهش علایم بیماری و کنترل درد و بی قراری در کودک موثر باشد.
در ادامه مقالات دکتر بهروز مقدادی به درمان دارویی رفلاکس اشاره خواهیم داشت.